کوبیسم چیست؟ ویژگی های نقاشی کوبیسم

کوبیسم چیست؟ ویژگ های نقاشی کوبیسم

چه اهل هنر باشید، چه نباشید، بدون شک تا به حال نام کوبیسم و یا پیکاسو به گوشتان خورده است. در نگاه عموم سبک کوبیسم با به هم ریختگی ظاهری، قیافه های کج و کوله و خطوط عجیب همراه است و یکی از سبک های نقاشی است. اما در واقعیت چطور؟

اگر دوست دارید بیشتر راجب سبک کوبیسم بدانید، می توانید ما را در ادامه این مقاله همراهی کنید تا با هم سفری داشته باشیم به تاریخ هنر تا کوبیسم را بیشتر و بهتر بشناسیم.

سبک کوبیسم به طور کلی از سبک های نسبتاً جدید در هنر به حساب می‌آید و با نگاهی گذرا به تاریخ هنر متوجه می شویم که کوبیسم یکی از سبک‌های مطرح نقاشی است که در صدسال اخیر روی کار آمده است و با جلوتر رفتن زمان، توانسته ارزش خودش را اثبات و جایگاه خود را در بین هنرمندان و هنردوستان پیدا کند.

سبک کوبیسم به طور کلی از سبک های تاثیرگذار و البته پیشرو در تاریخ هنر است که روی سایر سبک های هنری هم تاثیر به سزایی گذاشته است.

کوبیسم در بسیاری از اوقات فراتر از نقاشی نیز رفته است و پای خودش را به سایر هنرهای تجسمی و نمایشی هم باز کرده که در نتیجه این اتفاق، سبکی شناخته شده و جذاب برای مخاطبان و هنرمندان شده است. وجود کلکسیونر هایی که میلیون ها دلار برای جمع آوری آثار کوبیسم هزینه می‌کنند، گواهی بر این موضوع است.

برای توضیح ساده و کوتاه در مورد اینکه سبک کوبیسم چیست باید بگوییم که:

« کوبیسم یک سبک مدرن نقاشی است که سوژه ها و موضوعات نقاشی را با اشکال هندسی شکسته و نامشخص به تصویر می کشد. این تصاویر عمدتاً تخت هستند و از نظر عمق میتوان گفت که آثار دارای سبک کوبیسم عمق چندانی ندارند »

همین موارد از کوبیسم یک سبک متفاوت و فوق العاده جذاب ساخته است.

همان طور که گفتیم سبک نقاشی کوبیسم از زمان پیدایش خود در بیش از ۱۰۰ سال پیش،به لطف جذابیت ها و تفاوت های بصری خودش همواره به‌عنوان یکی از مشهورترین و شگفت‌انگیزترین مکاتب هنری تلقی شده است و توجهات بسیاری را به خودش جذب کرده است.

کوبیسم که در زمان خودش سبکی جدید و نوآورانه به حساب می‌آمد، خیلی زود توانست توجه کسانی که هنر کلاسیک را تکراری و کسل کننده می دانستند را نیز به دست بیاورد. سبک کوبیسم یک سبک استثنایی برای کسانی بود که نگاه متفاوتی به هنر داشتند و این نگاه متفاوت به آنها اجازه می داد تا در برابر تاریخ هنر و البته جریان هنر معاصر بایستند. در صدر لیست این هنرمندان پابلو پیکاسوی بزرگ قرار دارد.

مسیر سبک هنری کوبیسم

کوبیسم شاید در ابتدای کار، یک سبک جدید به شمار می آمد که پشتوانه هنری چندانی نداشت و صرفا جدید و تا حدودی عجیب بود. سبکی تازه که در آن اشکال به صورت نامنظم، شکسته و تکه تکه بود و ترکیبات پیچیده و درهم درونش دیده می‌شد.

اما با گذر زمان و البته پخته تر شدن این سبک، همه متوجه شدند که سبک کوبیسم آمده است تا سبک های کلاسیک و رایج هنری قبل خودش را به چالش بکشد. کوبیسم با ارائه یک تصویر جدید، تصاویر تکراری و رایج یافت شده در دیگر ژانر‌های هنر را کنار گذاشت و گامی جدید در تصویر سازی و البته مفهوم سازی برداشت که در آن در قوانین ترکیب بندی قدیمی به طور کلی کنار گذاشته شد.

با یک نگاه ساده می‌توان دریافت که کوبیسم در اقدامی جسورانه قوانین رایج نقاشی را کنار گذاشت و با ارائه تصاویر خاص خودش به‌سوی انتزاع مطلق حرکت کرد. این جنبه، با تکامل منحصر به‌ فرد این سبک همراه شد و تأثیر پایدار آن روی سبک های جدید – به خصوص سبک های انتزاعی – ، کوبیسم را به یکی از شناخته‌شده‌ترین اشکال هنر و به یکی از مهم ترین سبک های نقاشی در صد سال گذشته تبدیل کرده است.

بیراه نیست اگر بگوییم که سبک کوبیسم یک نقطه‌ی تحول در تمام مراحل تکامل هنر مدرن است. این سبک به‌عنوان هموارکننده‌ی راه انتزاع مطلق برای هنرمندان به حساب می آید. کوبیسم سبکی است که موجب شد تا انتزاع فضای هنر را در آمریکا و اروپا فرا بگیرد. از طریق گسترش و تاثیرات کوبیسم بود که نگاه انتزاعی برای بیش از ۵۰ سال بر دنیای هنر غالب شد.

از نظر ساختاری و الهام بخشی، در بین هنرمندان و اهالی تاریخ هنر این توافق وجود دارد که کوبیسم الهام بخشی برای مکاتب آینده‌گرایی، دادا، ساخت‌گرایی و از همه مهم تر سورئالیسم بوده است.

همان طور که گفتیم تأثیر سبک هنری کوبیسم از نقاشی فراتر نیز رفته است و در حوزه‌ی ادبیات و حتی موسیقی نیز تاثیرات این سبک استثنایی مشاهده می‌شود.

برای مثال این نفوذ را در آثار گرتورد استاین، جیمز جویس و ویلیام فاکنر به زیبایی هر چه تمام تر مشهود است. فراموش نکنید که فاکنر اصول زبان انتزاعی، تکرار و استفاده از راویان چندگانه را بنا نهاد. به همین خاطر است که سبک کوبیسم را تا این حد تاثیر گذار و پرقدرت می دانند.

ناگفته نماند که در دنیای موسیقی هم ایگور استراوینسکیِ از سبک کوبیسم در ساخت آثار خود الهام گرفت. کوبیسم نوازندگی او را تحت تاثیر فراوانی قرار داد.

تاریخچه سبک کوبیسم و ریشه نام گذاری

شاید این سوال برایتان پیش بیاید که واژه کوبیسم از کجا آمده است؟ از نظر واژه شناسی واژه «کوبیسم» از ریشه «Cube» به معنی «مکعب» گرفته شده است. در مورد این واژه بحث و مناقشه زیاد هست که در ادامه بیشتر به آن خواهیم پرداخت، اما جالب است بدانید که این واژه را برای اولین بار آقای ” لویی وکسل” به کار برد و با این واژه سر و صدای زیادی را هم به پا کرد.

لویی وکسل که اتفاقاً یک منتقد هنری بسیار عجیب و غریب هم بود سعی فراوانی داشت تا از سبک کوبیسم سر در بیاورد. او پس از مدت ها کلنجار با یک اثر هنری در سبک کوبیسم این واژه عجیب و غریب را به کار برد.

همان طور که گفتیم در مورد استفاده از این واژه نیز سر و صدا و حرف و حدیث های بسیار زیادی به وجود آمد. یکی از جالب ترین اظهار نظر ها در این باره به دیوید هاکنی برمی گردد. دیوید هاکنی در کنفرانس دانشگاه هاروارد که در ۶ فوریه ۱۹۸۶ برگزار شده بود، در این باره اظهار نظر جالبی داشت:

« امروزه کلمه کوبیسم برای آنچه که براک و پیکاسو انجام دادند عبارت بسیار سیه روز و بد گزینش شده‌ای است. در واقع این واژه عجیب و استفاده از آن را لویی وکسل، منتقد معروف، پایه گذاری کرد. او سعی داشت اتفاقی را که افتاده بود و سبکی که به وجود آمده بود را درک کند و فکر می‌کرد کوبیسم یعنی مکعب‌ها و سطح‌ها. و متاسفانه این برچسبی بود که دیگر به آن زده شده بود »

کوبیسم ماجرای مکعب‌ها نیست. این یک دید ساده انگارانه معمولی است که بشنویم کوبیسم از راه نوعی هندسه شخصیت پیدا می کند »

کوبیسم چیست؟

موضوع تاریخ دقیق اولین ردپای کوبیسم در هنر، همیشه موضوع بحث و مناقشه میان مورخان هنر بوده‌ است و صحبت های زیادی در مورد آن مطرح است. برخی آغاز پیدایش و استارت سبک کوبیسم را در تابلوی معروف «دوشیزگان آوینیون» (به فرانسوی: Les Demoiselles d’Avignon) میدانند که نقاش آن کسی نیست جز پیکاسوی بزرگ.

این تابلوی استثنایی تصویری از پنج زن در یک میخانه، واقع در خیابان آوینیون شهر بارسلونای اسپانیا است. این نقاشی استثنایی با ترکیب اشکال دندانه دار، نقش‌های هموار و هم چنین فرم‌هایی برگرفته شده از نقاب‌های آفریقایی شکل گرفته است.

در سمت مقابل برخی دیگر از منتقدان و فعالان دنیای هنر، تأثیر آثار هنرمند فرانسوی، پل سزان را بر روی پابلو پیکاسو و ژرژ براک، مهم‌ترین عامل شکل‌گیری این جنبش می‌دانند و خاستگاه اصلی کوبیسم را مربوط به این موضوع می دانند.

از طرف دیگر پل سزان، نقاش معروف فرانسوی نیز در سال های آخر زندگی و پیش از مرگش در سال ۱۹۰۶، در تابلوهایش به‌طور فزاینده‌ای به تسهیل و هموار ساختن اشکال پرداخته بود که بسیاری شروع کوبیسم را مربوط به این دوره می‌دانند.

به علاوه، او برای اولین بار شیوه‌ خاص خودش را در نقاشی خلق کرد که مورخان هنر آن را passage یا گذرگاه نامیدند. یک از امضای های پل سزان در این شیوه نقاشی این بود که گاهی قسمت‌هایی از تابلو توسط او بدون رنگ رها می‌شد، سزان از این فاصله گذاری ها به طور ویژه ای برای ترکیب سوژه ها و نماد سازی برای ادغام و عبور استفاده می‌کرد.

اما شاید بپرسید که این نوآوری ها با کوبیسم چه ارتباطی داشتند. چنین نوآوری‌ها و کارهای متفاوتی از دو جهت برای هنرمندان سبک کوبیسم حائز اهمیت بودند:
در درجه اول چنین شیوه‌ای در تصویرسازی و نقاشی قانون‌های تجارب فیزیکی را به چالش می‌طلبیدند و این مورد برای سبکی که در حال شکل گیری است و قصد به چالش کشیدن جریان هنر را دارد، بسیار مهم و حیاتی به شمار می آید.

در کنار این مورد، نوآوری های جدید و نگاه های متفاوت در این سبک هنرمندان را تشویق می‌کرد تا دید خود را نسبت به نقاشی تغییر دهند. این موضوع تاثیر بسیار شگرفی روی جوانان و نسل جدید دنیای هنر و نقاشی داشت.

این دیدگاه ویژه سعی داشت تا نقاشی را به عنوان تمامیتی غیر وابسته و در برخی موارد حتی مخالف با تجارب فیزیکی دنیای بیرون ببیند. هدف آنها از القای این دیدگاه به نقاشی این بود که هنرمندان سبک های جدید و سبک کوبیسم، نقاشی را دارای هویت و منطق درونی مستقلی می دانستند و آن را مجبور به تبعیت از قواعد فیزیکی نمی‌دانستند.

به این ترتیب پیکاسو و براک تحت تأثیر شیوه پل سزان در نقاشی، آثاری را از مناظر طبیعی به شیوه‌ی وی آفریدند و در سال از آثار جدید و جذاب خودشان پرده برداری کردند. آنها به همین مناسبت در سال ۱۹۰۸ نمایشگاهی در پاریس به پا کردند و از این طریق بود که آنها آثار خودشان را در معرض دید عموم قرار دادند.

همانطور که انتظار می رفت، منتقدان و هنرمندان بعد از این نمایشگاه حسابی از خجالت پیکاسو و براک درآمدند و نقدهای تند و وحشتناکی را نثار این دو نقاش و سبک کوبیسم کردند.

این گونه بود که این نمایشگاه نیز مانند اولین نمایشگاه آثار امپرسیونیستی با اعتراضات گسترده منتقدین و حرف و حدیث و توهین های فراوانی رو به رو شد. لویی واکسل هم در یکی از همین بازدیدها بود که زهر خودش را ریخت و تمسخر با نیش و کنایه را نثار سبک جدید پیکاسو نمود.

همان طور که در قسمت قبلی نیز به آن اشاره داشتیم، در بازدید از همین آثار هنری جدید بود که لویی واکسل معروف (Louis Vauxelles) برچسبی ادبی به این سبک زد. آقای واکسل که زبان تندی هم داشت در تمسخر این سبک نو، واژه کوبیسم را که از cube به معنای «مکعب» گرفته شده، به آن نسبت داد و همین باعث شد که این نام که همراه با نیش و کنایه نیز بود، تا ابد روی سبک کوبیسم چسبانده شد. اما پیکاسو و براک به راستی چه چیز را روی بوم آورده بودند؟

پیکاسو و براک، در این نقاشی‌های ویژه که البته تلاش های اولیه این دو برای ارائه سبکی جدید بود، ابزارها و تکنیک هایی را به غیر از تحلیل توهم فضایی بکار برده بودند. در اولین قدم این دو هنرمند خلاق خودشان را از مرز های هنر کلاسیک و قواعد مرسوم در هنر رهایی دادند. مهم ترین این قوانین نیز رهایی پیدا کردن از قواعد فیزیک مرسوم بود.

آنها برای این که به هنر نقاشی روحی تازه بدمند سعی کردند تا نقاشی را از دنیای واقعی جدا کنند و قوانین را به چالش بکشند.
برای مثال در یک نقاشی به سبک کوبیسم ممکن بود جای اعضای بدن تغییر کند، ساختمان‌ها به جای قرار گرفتن در یک خط عرضی یا پشت سر هم بودن، یکی بر روی دیگری بنا می‌شدند.

جالب است بدانید که پیکاسو در برخی از نقاشی هایش با یکدست کردن پیش زمینه از طریق نمایش پیش زمینه با مکعب های کوچک سعی داشت تا پیش زمینه را با فضای کل نقاشی یکسان کند.

او با پرداخت‌های مشترکش به زمین و آسمان، فضای بوم را به نوعی یکتا می کرد و سعی در یگانگی فضای نقاشی داشت، اما در این میان خلاقیت او ترکیب های جذابی را به وجود می‌آورد که جذابیت بصری زیادی را به کار می دادند. به یک نمونه خوب از این ترکیب ها، ترکیب حجم‌های عظیم و البته ترخالی بود که می توانست پیام های زیادی از جمله ابهام را به مخاطب القا کند.

در این بین موضوع دیگری که باعث شده بود سبک کوبیسم در ابتدای کار دستمایه انتقاد و حتی تمسخر منتقدان شود، مساله نور بود. در سبک کوبیسم کاملا برعکس روال عادی نورپردازی که در آن ها با هدف ان کار هدایت نور برای ایجاد فضای سه بعدی در نقاشی‌ها بود، منبع و زاویه مشخصی برای تابش نور در نظر گرفته نمی شد و در بسیاری از موارد نیز منبع نور و رفتار کلی نور و حتی ایجاد سایه ها بر خلاف قوانین فیزیک بود.

برا مثال در برخی از آثار مشاهده م شد که سایه‌های موجود منبع اصلی تابش نور را بر خلاف واقع نمایش می دادند و مسلماً این به مذاق نقاشان آکادمیک آن دوران که سعی در تقلید از سوژه های واقعی داشتند، خوش نمی آمد.

یک مورد دیگر هم به نحوه ترسیم خطوط و منحنی ها در کوبیسم برمی‌گشت. در واقع در سبک کوبیسم خطوط و منحنی ها به نحوی تقارن داشتند که اجازه تشخیص صحیح موازی و منقطع بودن، محدب یا مقعر بودن و یا حتی کج و راست بودن آن‌ها برای بیننده ساده و حتی در بعضی موارد ممکن نبود.
مشخصا هدف کوبیسم از این کار ایجاد نوعی ابهام و شک در مخاطب بود و این کار نیز در بسیاری از آثار شاخص به خوبی انجام شده بود.

اگر بخواهیم بهتر این موضوع را بیان کنیم باید بگوییم که :

کوبیسم سعی داشت از طریق ایجاد تصاویر جدیدی که در دنیای خارج از نقاشی وجود خارجی نداشتند، ذهن مخاطب را درگیر تفکر و تعمق کند و پیامی ویژه را از این طریق به بیننده برساند. طبق اظهار بسیار از کارشناسان می توان ایجاد ابهام در ذهن بیننده را به عنوان برجسته‌ترین ویژگی سبک کوبیسم به حساب آورد.

به طور کلی هنرمندان سبک کوبیسم کوشش می‌کنند تا کلیت یک سوژه ( یعنی وجوه مختلفش) را در قالب یک سطح دو بعدی عرضه کنند که این خود بخشی از واقعیت است، اما با نگاهی جدید و از همین جهت بود که کوبیسم مدعی رئالیسم بود. اما رئالیسمی که کوبیسم آن را به نمایش می‌گذاشت رئالیسم مفهومی بود که با رئالیسم بصری و امپرسیونیستی تفاوت های زیادی داشت.

آن‌ها همچنین سعی داشتند تا در آثار تا ذهنیت خود را از محیط اطراف و سوژه های نقاشی به صورت اشکال هندسی بیان کنند. ساده ترین پیام آنها این بود:
« ما الزاماً آنچه که زیبایی و واقعیت است را به گونه‌ای که در چشمان مان قابل رویت است نخواهیم دید »
و چقدر این بیت از سهراب سپهری متناسب با این موضوع است:

« چشم ها را باید شست جور دیگر باید دید »

و همین نگاه جدید و متفاوت بود که از کوبیسم یک سبک دوست داشتنی و ایده آل ساخت. اما سبک کوبیسم چگونه از سبکی که مضحکه‌ی منتقدان بود به یک سبک قدرتمند و محبوب تبدیل شد؟ چه هنرمندانی در این پیشرفت نقشی اساسی داشتند؟ آثار مطرح این سبک کدام نقاشی ها هستند؟

اینها سوالاتی هستند که مسلماً پاسخ به آنها نیازمند به یک مقاله جداگانه است و به همین دلیل ما ادامه بحث در مورد کوبیسم را به بخش دوم این مقاله اختصاص دادیم و میتوانید در مقاله ” آثار و هنرمندان سبک کوبیسم ” پاسخ این سوالات را بیابید..

در انتها امیدواریم که از مقاله سبک کوبیسم چیست لذت برده باشید.

در صورتیکه به تایپوگرافی و کالیگرافی دارید سری به مقاله تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی در سایت مریم منصوری بزنید.