سبک رئالیسم چیست و زادگاه آن کجاست؟

اگر شما هم از علاقمندان به هنر نقاشی هستید، حتماً با سبک‌های مختلف نقاشی آشنایی دارید. هر یک از این سبک‌ها بر اساس نیاز، در دوره‌های زمانی مختلف به وجود آمدند و امروزه نیز پیروانی دارند که از آن‌ها برای خلق آثار خود استفاده می‌کنند. سبک‌های نقاشی با توجه به مکاتب فکری مختلف، دوره تاریخی و همچنین از نظر سبک شناسی دسته‌بندی شده‌اند. سبک‌های رئالیسم، امپرسیونیسم، پست امپرسیونیسم و … تنها بخشی از سبک‌های نقاشی هستند.

با توجه به اهمیت شناخت هر یک از این سبک‌ها برای هنرجویان رشته نقاشی و علاقمندان به این رشته، در این مقاله قصد داریم تا به معرفی یکی از پرطرفدارترین سبک‌های نقاشی، یعنی “سبک رئالیسم” بپردازیم. هر آنچه را که شما در رابطه با این سبک نقاشی احتیاج داشته باشید در این مقاله خواهید یافت، پس مطالعه آن را از دست ندهید.

معرفی سبک رئالیسم

پیش از هر چیز لازم است تا به معرفی این سبک بپردازیم. سبک رئالیسم که از آن به‌عنوان سبک ‌واقع‌گرایی نیز نام برده می‌شود، یکی از انواع سبک‌ها در نقاشی است که طرفداران زیادی در دنیا دارد. در حقیقت مفهوم این سبک در هنر یعنی به تصویر کشیدن دقیق، جزئی و بدون اغراق از طبیعت یا زندگی معاصر. رئالیسم در عمل ایده‌آل‌سازی تخیلی را به نفع مشاهده عینی و دقیق ظواهر بیرونی رد می‌کند. بنابراین اگر بخواهیم به‌صورت گسترده به این سبک نگاه کنیم، باید عنوان کنیم که سبک رئالیسم به معنای وسیع آن، جریان‌های هنری بسیاری را در تمدن‌های مختلف در بر گرفته است.

رئالیسم یک جنبش ادبی_هنری است که واقعیت را با به تصویر کشیدن تجربیات روزمره و دقیقاً مطابق آنچه که در زندگی واقعی هستند نشان می‌دهد. این سبک افراد، مکان‌ها و داستان‌های آشنا با تصور را به تصویر می‌کشد که عمدتاً در مورد طبقات متوسط و پایین جامعه است. در این نوع سبک صداقت رکن اصلی جنبش است.

رئالیسم از گذشته تا به امروز مورد توجه بسیاری از نقاشان مشهور قرار گرفته است و پیروان زیادی دارد. نمودی از اجرای این سبک را در گذشته می‌توان در مجسمه‌های یونان باستان یونانی یافت که بوکسورها و پیرزن‌های فرسوده را به درستی و به‌صورت کاملاً دقیق و جزئی به تصویر می‌کشند. سبک رئالیسم یکی از گسترده‌ترین سبک‌هاست که آن را در آثار هنرمندان عصرهای مختلف را می‌توان مشاهده کرد. در ادامه به‌صورت دقیق و جامع در مورد این سبک صحبت خواهیم کرد.

مکتب رئالیسم در چه سالی به وجود آمد؟

یکی از مهمترین سوالاتی که در مورد سبک رئالیسم مطرح می‌شود، این است که این سبک از چه سالی شناخته شد و شکل گرفت؟ در پاسخ به این سؤال باید به تاریخچه سبک رئالیسم رجوع کرد.

رئالیسم یک جنبش هنری بود که در دهه 1850 پس از انقلاب 1848 در فرانسه آغاز شد. این جنبش در تقابل با رمانتیسیسم که از اواخر قرن هجدهم بر ادبیات و هنر فرانسه تسلط داشت به وجود آمد. رئالیسم علیه موضوعات عجیب و غریب شورش کرد و احساسات‌گرایی و نمایشنامه معمولی جنبش رمانتیک را اغراق‌آمیز جلوه داد.

نقاشان رئالیست اغلب برای تصویرسازی از زندگی واقعی، کارگران معمولی و مردم عادی در محیط‌های معمولی که درگیر فعالیت‌های واقعی بودند را به‌عنوان سوژه‌ای برای آثارشان به تصویر می‌کشیدند و به این ترتیب با جامعه عصر خود همراه میشدند. این دیدگاه در ادامه با عنوان رئالیسم یا ‌واقع‌گرایی شناخته شد و بسیاری از هنرمندان نیز به طرفداری از آن برخاستند.

دلیل به وجود آمدن مکتب رئالیسم چه بود؟

در واقع می‌توان هدف از ایجاد سبک رئالیسم را پاسخی به رمانتیسم دانست. هنرمندان و نویسندگان رئالیست به جای خلق آثار رمانتیک عجیب و غریب که با دنیای واقعی ارتباطی ندارند، می‌خواستند به مشاهدات جامعه بازگردند. این مکتب به مردم عادی کمک می‌کرد تا بتوانند به‌صورت عینی‌تر با هنر و ادب ارتباط برقرار کنند. جالب است بدانید که مکتب رئالیسم تنها به نقاشی خلاصه نشد و بارقه‌هایی از آن در آثار نویسندگان و شعرا نیز به چشم میخورد.

بنیانگذاران مکتب رئالیسم

بنیانگذار مکتب رئالیسم کیست ؟ همانطور که در قسمت‌های قبل نیز عنوان شد، خاستگاه اصلی این سبک کشور فرانسه است. هنرمندان زیر نمایندگان اصلی رئالیسم بودند که نقش مهمی در ایجاد بنیان های سبک رئالیسم داشتند.

• گوستاو کوربه
• ژان فرانسوا میله
• اونوره دومیه
• ژان باپتیست کامیل کورو

گوستاو کوربه

ژان دزیره گوستاو کوربه نقاش فرانسوی بود که جنبش رئالیستی را در نقاشی قرن ۱۹ فرانسه رهبری کرد. از این فرد به‌عنوان یک هنرمند و همچنین یک مبتکر یاد می‌شود که تمایل به بیان اظهارات اجتماعی جسورانه در آثارش به وضوح به چشم میخورد. این هنرمند جایگاه مهمی در نقاشی قرن نوزدهم فرانسه دارد.

این شخص در حقیقت با به تصویر کشیدن دهقانان و کارگران، قراردادهای از پیش تعیین‌شده در دنیای نقاشی و هنر را به چالش کشید. کوربه با پرداختن به مسائل اجتماعی در آثارش و با نقاشی موضوعاتی که در آن زمان مبتذل تلقی می‌شدند، مانند بورژوازی روستایی، دهقانان و شرایط کار فقرا، جنجال برانگیخت. هدف او به نمایش درآوردن سختی‌های زندگی بود که تا حد زیادی با به کارگیری سبک رئالیسم به آن دست یافت؛ اگرچه در این راه با موانع بسیاری نیز روبه رو شد و منتقدان زیادی داشت.

ژان فرانسوا میله

دومین شخص مهم در جنبش رئالیسم، ژان فرانسوا میله بود که از او به‌عنوان بنیان‌گذار مدرسه باربیزون در روستاهای فرانسه نیز یاد می‌شود. میله بیشتر به‌دلیل به نمایش کشیدن صحنه‌هایی از کشاورزان و دهقانان مورد توجه است و بر این اساس می‌توان او را به‌عنوان عضوی از جنبش هنری رئالیسم طبقه‌بندی کرد.

اونوره دومیه

دومیه نیز یکی از پیشروان اصلی سبک رئالیسم شناخته می‌شود که علاوه‌بر نقاشی، در زمینه مجسمه‌سازی و کاریکاتور نیز فعالیت داشت. این نقاش که بیشتر در حوزه سیاسی و اجتماعی فعالیت میکرد، آثار بسیاری در این زمینه‌ها خلق کرد. بسیاری از آثار او در زمینه ‌واقع‌گرایی قرار گرفتند و از این حیث می‌توان او را از بنیان‌گذاران رئالیسم در فرانسه دانست.

ژان باپتیست کامیل کورو

کورو نیز از صاحبان اصلی سبک رئالیسم به‌شمار می‌رود؛ اگرچه منتقد فرانسوی ادموند ابو در سال 1855 در مورد کورو نوشت: “مسیو کورو – هنرمند یگانه و انحصاری فراتر از ژانرها و مکاتب است و از هیچ چیز، حتی طبیعت تقلید نمی‌کند. او خود بی‌نظیر بود. هیچ هنرمندی چنین سبکی ندارد و نمی‌داند.”

زادگاه رئالیسم و جایگاه آن در سایر کشورها

در قسمت‌های قبل اشاره کردیم که سبک رئالیسم نخستین‌بار در کشور فرانسه ظهور کرد. این جنبش هنری بعداً با برجسته‌ترین جنبش‌های معادل در روسیه و ایالات متحده به کشورهای دیگر گسترش یافت. عنوان کردیم که رئالیست‌ها سعی کردند افراد از همه طبقات اجتماعی را به تصویر بکشند و از نمایش جنبه‌های ناخوشایند و کثیف زندگی پرهیز نکردند.

در فرانسه، جنبش رئالیسم توسط گوستاو کوربه و ژان فرانسوا میله رهبری میشد. در روسیه، برجسته‌ترین عضو جنبش ایلیا رپین بود؛ در آمریکا نیز جنبش رئالیسم در اواسط قرن نوزدهم به اوج خود رسید و بسیاری از هنرمندان تأثیرگذار از جمله اندرو وایت و ادوارد‌هاپر را پرورش داد.

نقاشان و هنرمندان معروف سبک رئالیسم و شاهکار آن ها

در این قسمت به معرفی برخی از مشهورترین هنرمندان رئالیسم و آثار آن‌ها خواهیم پرداخت.

1. آدولف منزل (Adolph Menzel) : آدولف یک نقش آلمانی بود که در زمان خود، بیشتر به خاطر نمایش صحنه‌هایی از زندگی فردریک کبیر شهرت داشت. Menzel همچنین بخاطر گرفتن عکس با جزئیات و دقت شگفت‌انگیز از صحنه‌ها و اشیاء زندگی روزمره مشهور است. هنر او نه تنها واقعیت را با دقت نشان می‌دهد، بلکه سرزندگی بی بدیلی در آن به چشم میخورد. آدولف منزل موفق‌ترین هنرمند عصر خود در آلمان بود و به همراه کاسپار دیوید فردریش، یکی از دو هنرمند برجسته آلمانی قرن نوزدهم شناخته می‌شود که از مشهورترین هنرمندان سبک رئالیسم نیز هست.

شاهکار: Eisenwalzwerk، کارخانه نورد آهن (1875)

2. توماس ایکینز(Thomas Eakins) : توماس علاوه‌بر نقاشی، در زمینه‌های عکاسی و مجسمه‌سازی نیز فعالیت داشت. توماس ایکینز در طول زندگی خود به رسمیت شناخته نشد اما اکنون به‌طور گسترده به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین چهره‌ها در تاریخ هنر آمریکا در نظر گرفته می‌شود. ایکینز علاقمند بود که فردیت مدل‌های خود را به نمایش بگذارد و چیزهایی را خلق کرد که امروزه به‌عنوان شاهکارهای پرتره تلقی می‌شوند. او به‌عنوان مهمترین هنرمند سبک رئالیسم آمریکا در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم شناخته می‌شود.

شاهکار: کلینیک گروس (1875)

3. وینسلو هومر (Winslow Homer) : وینسلو هومر که عمدتاً خودآموخته بود، حدود 20 سال به‌عنوان یک تصویرگر تجاری کار کرد تا اینکه تصمیم گرفت منحصراً به‌عنوان یک نقاش کار کند. در دهه 1870، او نقاشی‌های بسیاری را خلق کرد که صحنه‌های روستایی جوانان، کودکان و زندگی در مزرعه را به تصویر می‌کشید. وینسلو هومر یکی از برجسته‌ترین نقاشان قرن نوزدهم آمریکا بود و امروزه نیز یک چهره قابل احترام در دنیای هنر آمریکاست. آثار او به شدت بر نقاشان رئالیست بعدی آمریکایی مانند جورج بلوز و ادوارد‌هاپر تأثیر گذاشت.

شاهکار: جریان خلیج (1899)

4. ادوارد‌هاپر (Edward Hopper) : گفته می‌شود که مشهورترین نقاش رئالیست آمریکایی، ادوارد‌هاپر، پرتره آشکارتر از آمریکای قرن بیستم را بیش از هر هنرمند دیگری ترسیم کرده است. شاهکار او Nighthawks یکی از شناخته‌شده‌ترین نقاشی‌ها در تاریخ هنر آمریکاست.

تابلوها و آثار سمبلیک سبک رئالیسم

در این قسمت به معرفی برخی از مهمترین آثار سبک رئالیسم میپردازیم که از آن‌ها به‌عنوان سمبل این سبک یاد می‌شود.

• المپیا اثر ادوارد مانه: آثار اولیه ادوارد مانه شامل برخی از مهمترین شاهکارهای رئالیسم است که از جمله آن‌ها المپیا است. این نقاشی یک زن برهنه دراز کشیده را به تصویر می‌کشد که در کنار او یک خدمتکار حضور دارد. این اثر هنگامی که برای اولین‌بار در سال 1865 در سالن پاریس به نمایش گذاشته شد، جنجال بزرگی را برانگیخت. مشهورترین جنبه این نقاشی، نگاه تقابلی المپیا است. که اغلب به‌عنوان اوج سرپیچی از مردسالاری یاد می‌شود. المپیای مانه مشهورترین نقاشی رئالیستی و شاید مشهورترین نقاشی برهنه قرن 19 است.

• Nighthawks اثر ادوارد‌هاپر: این نقاشی که مردم را در یک غذاخوری در مرکز شهر در اواخر شب به تصویر می‌کشد، از رستورانی در خیابان گرینویچ، محله هنرمند در منهتن الهام گرفته شده است. این به عنوان تصویری از اثرات فجیع جنگ جهانی دوم و به عنوان تصویری از انزوای یک فرد در میان شلوغی شهر نیویورک تفسیر شده است.

• دفن در ORNANS اثر گوستاو کوربه: این نقاشی مراسم تشییع جنازه عموی بزرگ گوستاو کوربه را در شهر کوچک اورنانس فرانسه به تصویر می‌کشد. تدفین در اورنانس اولین‌بار در سالن 1850-1851 پاریس به نمایش درآمد. A Burial At Ornans که در ابتدا توسط منتقدان تقبیح شد، یکی از آثار مهمی بود که به دلیل آن، عموم مردم از رمانتیسم دور شدند و به رویکرد و سبک رئالیسم جدید علاقه‌مند شدند.

• The Gleaners اثر فرانسوا میله: این اثر، سه زن دهقان را به تصویر می‌کشد که پس از برداشت محصول از مزرعه در حال برداشت، یا جمع آوری محصولات باقی مانده هستند. این نقاشی که پایین‌ترین رتبه جامعه روستایی را به صورتی همدلانه به تصویر می‌کشد، در اولین نمایش توسط طبقات بالای فرانسوی به شدت مورد انتقاد قرار گرفت.

• دنیای کریستینا اثر اندرو وایت: «دنیای کریستینا» که توسط یکی از هنرمندان برجسته ایالات متحده در آن زمان خلق شد، یکی از مشهورترین نقاشی‌های آمریکایی در اواسط قرن بیستم است. این اثر زنی را به تصویر می‌کشد که در زمین دراز کشیده و به خانه‌ای خاکستری در افق نگاه می‌کند. این نقاشی امروزه به‌عنوان نماد هنر آمریکایی و یکی از مهمترین آثار سبک رئالیسم آمریکا در نظر گرفته می‌شود.

آثار معرفی شده تنها بخشی از آثار متعدد و مشهور سبک رئالیسم هستند. اغلب این آثار امروزه در موزه‌ها نگهداری می‌شوند و امکان تماشای آن‌ها برای عموم وجود دارد.

جایگاه رئالیسم در ایران و آثار رئالیسم ایرانی

پس از آن که با جایگاه و خاستگاه سبک رئالیسم در دنیا آشنا شدیم، وقت آن رسیده است تا با جایگاه این سبک در آثار هنرمندان ایرانی نیز آشنا شویم. در نقاشی ایرانی و نگارگری‌های کمال الدین بهزاد می‌توان اولین بارقه‌ها از رئالیسم یا ‌واقع‌گرایی را مشاهده کرد. با این حال آنچه که دنیا به‌عنوان رئالیسم میشناسد، برای نخستین‌بار در اواخر دوران صفویه در آثار برخی از هنرمندانی که به اروپا سفر کرده بودند، مشاهده شد. این سبک تا به امروز در آثار نقاشان به وضوح دیده می‌شود و طرفداران زیادی دارد.

عباس کاتوزیان یکی از نقاشان به نام و معاصر ایرانی است که برخی از آثار او به سبک رئالیسم ایجاد شده‌اند. این نقاش معاصر که از شاگردان استاد کمال الملک بود، آثاری با موضوع زرتشت، شهریار، اعتیاد و جنگ ایران و عراق خلق کرده است. ‌تابلوی ” دختر زیبای کرد” یکی از مشهورترین آثار عباس کاتوزیان است که بسیاری از فرش بافان نیز آن را به‌صورت تابلو فرش ترسیم کرده‌اند‌.

نفوذ و اثرات رئالیسم

در نتیجه موفقیت سبک رئالیسم در اروپا، هنرمندان آمریکایی مدت کوتاهی پس از ظهور این رویکرد را در آثار خود به کار گرفتند. تأثیر آن به‌‌ویژه در پرتره‌های توماس ایکینز، مطالعات آشکار ادوارد‌هاپر درباره زندگی مدرن شهری، و بدنه «هنر برای هنر» جیمز ابوت مک‌نیل ویستلر مشهود است. علاوه‌براین، رئالیسم مستقیماً الهام‌بخش جنبش‌های برجسته هنر معاصر، از جمله فوتورئالیسم و‌هایپر رئالیسم بود. این ژانرها با تکیه بر تمرکز فوق‌العاده مدرن رئالیسم، میراث ماندگار و در حال تحول جنبش پیشگامانه را نشان می‌دهند.

در رابطه با این ژانرها می‌توان گفت که فوتورئالیسم در اواخر دهه 1960 ظهور کرد، زمانی که هنرمندان شروع به نقاشی صحنه‌ها به سبکی تقریباً یکسان و شبیه با عکس کردند. سوژه‌های فوتورئالیستی معمولی پیش پا افتاده و بدون علاقه خاص هستند. با این حال، فوتورئالیسم می‌تواند از نظر بصری بسیار چشمگیر باشد. جان دوهرتی یکی از مشهورترین هنرمندان فوتورئالیست ایرلند است. تکنیک هایپر رئال نیز یک اصطلاح کلی است که شکل افراطی نقاشی و مجسمه سازی ‌واقع‌گرایانه را توصیف می‌کند که در اوایل دهه 1970 ظهور کرد. از آن به‌عنوان سوپر رئالیسم نیز یاد می‌شود.

سبک رئالیسم در نقاشی های مریم منصوری

از جمله آثار مریم منصوری که در سبک رئالیسم هستند می توان به موارد زیر اشاره نمود:

جمع‌بندی

آنچه که در این عنوان آورده شد، در واقع‌نمایی کلی از سبک رئالیسم، اهداف و خاستگاه آن بود. جمع‌بندی مطالب عنوان شده را می‌توان بدین صورت بیان کرد که رئالیسم جنبش هنری جهانی بود که به‌عنوان مخالفت با رمانتیسم در قرن نوزدهم فرانسه آغاز شد. هدف اصلی رئالیسم این بود که زندگی را به شکل واقعی نشان دهد. این مسئله در حقیقت با به تصویر کشیدن افراد واقعی و معمولی، مشکل و موقعیت‌های آن‌ها به‌صورت کاملاً دقیق و صادقانه تحقق یافت. واقع‌گرایان از جنبه ناخوشایند زندگی یا طبیعت انسان اجتناب نکردند و در عوض با آن رو به رو شدند.

منشا آغاز این سبک فرانسه بود که بعدها به دیگر کشورها نیز راه یافت و امروزه به‌عنوان یک سبک جهانی در نقاشی شناخته می‌شود که طرفداران زیادی دارد. سبک رئالیسم در حقیقت با حذف محتوایی که نمی‌توان شاهد آن بود، هنر را به زمان حال و همچنین به زندگی آحاد مردم نزدیکتر کرد و از این رو توانست در بین بسیاری از افراد جمعه جایگاه والایی به دست آورد.

مجموعه این عوامل، رئالیسم را به‌عنوان یک سبک اختصاصی در دنیای هنر معرفی کرد که پیش از آن هرگز وجود نداشت. علاقمندان به این سبک می‌توانند با گذراندن آموزش‌های لازم در این خصوص این سبک از هنر را فرا گرفته و در آثار خود پیاده‎سازی کنند.

در صورتیکه به تایپوگرافی و کالیگرافی دارید سری به مقاله تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی در سایت مریم منصوری بزنید.

در انتها امیدواریم که از مقاله سبک رئالیسم لذت برده باشید