تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی

تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی چیست؟

همان طور که می‌دانید این روزها کالیگرافی و تایپوگرافی از جذاب ترین گزینه ها در بین گرافیست ها و طراحان به شمار می آیند و به لطف استقبال بسیار بالای مخاطبان، جایگاهی بسیار خاص نیز در بین هنرمندان دست و پا کرده اند.
همان طور که گفتیم این ۲ گونه‌ی هنری از مواردی هستند که در سال های اخیر دارای رشد بسیار خوبی بوده اند و این رشد خوب باعث شده تا کالیگرافی در دنیای هنر محدود به زبان یا فرهنگ خاصی نباشد، به گونه ای که با یک جستجوی کوچک در فضای وب و شبکه های اجتماعی متوجه نمونه های کالیگرافی در زبان ها و فرهنگ های مختلف می‌شوید.

با توجه به این موارد و همچنین علاقه و استقبال هنردوستان می توان میزان اهمیت و کاربرد بالای کالیگرافی و تایپوگرافی را درک کرد و به بیان تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی پرداخت.
یک نکته بسیار جالب در مورد کالیگرافی و تایپوگرافی، افزایش سطح استفاده از آن ها در عناصر تبلیغاتی مختلف (به خصوص تبلیغات محیطی) است. بسیاری از گرافیست ها معتقدند کالیگرافی و تایپوگرافی با زیبایی خودشان و البته ترکیب بندی بسیار عالی خودشان به شدت چشم نوازی می کند و ارتباط تصویری بسیار خوبی را در ذهن بیننده ایجاد می کنند.

موضوع وقتی جالب تر می شود که با کمی دقت به اطراف خودتان متوجه حضور پررنگ و البته بسیار زیبای دست نوشته ها، کالیگرافی و تایپوگرافی در جاهای مختلفی مانند طراحی پوستر، بنرهای تبلیغاتی در سطح شهر، بنرها و پوسترهای فضای مجازی، اشیای تبلیغاتی، امضاها، لوگوها و حتی مهم­تر از همه جلد کتاب ها و مجلات خواهید شد.
به طور کلی طیف وسیع استفاده و کاربرد بسیار زیاد از این 3 مورد تایپوگرافی در محیط اطراف ما نشان دهنده تاثیر به سزای آن روی مخاطب است.

جالب است بدانید که ذهن انسان با کوچکترین تغییری در فونت و حروف شروع به آنالیز محتوا و شکل می کند و سعی می کند که پیام خاص تصویر را دریافت کند. همین مورد ویژه باعث می شود تا تصویر برند در ذهن مخاطب نقش ببندد که یک امر بسیار حیاتی و مهم است.

اما مسئله اینجاست که بسیاری از افراد کالیگرافی را با تایپو گرافی اشتباه می گیرند و نمی توانند تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی را به خوبی مشخص کنند. به همین دلیل قصد داریم که در این مقاله به بررسی این موضوع بپردازیم و تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی را واکاوی کنیم، چرا که دانستن این تفاوت ها برای بسیاری از گرافیست ها و هنرمندان و همچنین بسیاری از مخاطبان، بسیار جذاب و قابل توجه خواهد بود.
به همین منظور در ابتدا به بررسی مختصر هر یک از آنها می‌پردازیم با این هدف که اصول و تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی را بهتر و دقیق تر بشناسیم. برای شروع به سراغ کالیگرافی می رویم :

تعریف کالیگرافی به زبان ساده

برای ارائه یک تعریف خوب از کالیگرافی می توان گفت که کالیگرافی به صورت حرفه ای در واقع شکلی از نوشتار است. از نگاهی دیگر می توان گفت که این هنر مدرن در واقع به استایل خاصی از نوشتن اشاره می کند که کنترل حروف در آن به عهده نویسنده است. کالیگرافی معادل خوشنویسی در کشور خودمان است.
در واقع منظور از کالیگرافی، نوع خاصی از نوشتن است، در این نوع خاص از نوشتن خط‌ها با هم تلاقی دارند و اثر نهایی دارای نوعی کمپوزسیون خط ( یا ترکیب بندی ) است.

در کالیگرافی نوشتن با نوعی خاص از قلم ها انجام می شود. این قلم مخصوص توانایی نگه داشتن جوهر در خودش را دارد و این قابلیت را به گرافیست می دهد که جوهر را دقیقاً مطابق با میلش روی کاغذ پخش کند. با این ویژگی هنرمند گرافیست می تواند حروف را مطابق با میلش بنویسد و روی اندازه حروف و فاصله ها کنترل داشته باشد.
در کالیگرافی جنس خاصی برای قلم تعریف نشده است و قلم می تواند از جنس های مختلف ساخته شده باشد. قلم های مخصوص کالیگرافی این روزها از پَر، چوب بامبو و فلز ساخته می شوند.

برای درک بیشتر تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی می توان به ریشه تاریخی کالیگرافی پرداخت. روایت های زیادی در مورد ریشه های تاریخی کالیگرافی وجود دارد اما مقبول ترین و البته معروف ترین آنها مربوط به قرون وسطی در اروپاست. با یک نگاه به کتاب تاریخ متوجه خواهیم شد که اروپایی ها در آن دوره‌ی خاص، از کالیگرافی در نوشته هایشان استفاده می‌کردند. این استفاده مربوط به نسخه برداری از کتاب های مهم و همچنین تالیف نسخه های خطی کتاب هایی می شد که اکثراً مذهبی بودند و از فیلتر کلیسا گذشته بودند.

بعد از گذر زمان و بررسی های بیشتر روی کالیگرافی و البته گستردگی استفاده از آن ( برای مثال در پرچم ها و دیوار نگاری ) بود که جلوه های زیبایش بیشتر عیان شدند و هر روز نیز به این زیبایی ها اضافه شد.
در شیوه اروپایی کالیگرافی حروف ابتدایی و البته قسمت های خمیده حروف، چرخشی خاص پیدا کردند و در کل متن نیز تکرار شدند. این انحنا ها باعث زیبا شدن کل متن می شدند و این گونه بود که کالیگرافی شکل گرفت.

امروزه کالیگرافی با گذر زمان و تجربه فراز و نشیب های فراوان، در سراسر جهان به عنوان هنری نوشتاری شناخته شده و مورد استفاده قرار می گیرد. اگر بخواهیم معادلی فارسی برای آن در نظر بگیریم، می توانیم بگوییم که کالیگرافی در فرهنگ و هنر ایران معادل با خوشنویسی است. ناگفته نماند که بسیاری از مترجمان برای ترجمه واژه کالیگرافی به فارسی از واژه خوشنویسی استفاده کرده اند.
در این بین نمی توان از نقش پررنگ کشورهای آسیایی و خاورمیانه هم گذشت، چرا که با نگاهی به گذشته متوجه خواهیم شد که آنها نیز نقش به سزایی در گسترش این هنر داشته اند.

در آسیای دور و آسیای میانه برای سال های سال از کالیگرافی در کنار نقاشی و یا مجسمه سازی به عنوان شکلی هنرمندانه از نوشتار استفاده می شد.

البته نباید از این نکته نیز غافل شد که اشتباه گرفتن کالیگرافی با دست نوشته موجب شد تا برخی از طرفداران دست نوشته نیز به علاقه مندان و طرفداران کالیگرافی اضافه شوند.
اگر عشق کالیگرافی در شما جوشیده و میخواهید به سمت یادگیری آن بروید، لازم است که تمرین های دیداری ( نگاه کردن به آثار مختلف ) و البته تمرین های عملی مداوم و زیاد را سرلوحه کارتان قرار دهید.

به مرور زمان شما خواهید آموخت که روی نحوه نوشتن هر یک از حروف و حفظ یکنواختی کل عبارت ها، و چسباندن حروف و کلمات و ادامه دار کردن عبارات تمرکز کنید.
انگشت میانی پینه بسته در کنار انگشت شست و اشاره جوهری، به شما نشان می دهد که در حال تمرین برای آموختن کالیگرافی هستید و یا اینکه آن را تا حدودی آموخته اید. شاید عجیب باشد اما به طور کلی یکی از راه های شناخت هنرمندهای کالیگرافیست انگشت های آنهاست … انگشت هایی که خلق گرافیک‌های زیبا با ترکیب متن‌ها و حروف، دغدغه آنهاست.

مریم منصوری از معدود هنرمندانی است که زیبایی را در آثار کالیگرافی خود، نمایان کرده است.
حالا وقت آن رسیده که در مورد تایپوگرافی صحبت کنیم تا بیشتر در مورد تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی بدانیم.

تعریف تایپوگرافی به زبان ساده

تایپوگرافی در واقع علم و هنر قرار دادن حروف، کلمات و عبارات در قسمتی از متن نوشته شده با سایز دلخواه است. از نظر لغوی تایپ همان دستگاهی است که چندین سال پیش برای چاپ حروف از آن استفاده می شد، دستگاهی که با پیشرفت تکنولوژی و روی کار آمدن کامپیوترها به باد فراموشی سپرده شد.

با این حال واژه تایپوگرافی هنوز هم در بین همگان مورد استفاده قرار می گیرد. هدف از ایجاد اولین کالکشن های تایپ این بود که حروف استفاده شده در یک متن به هم شبیه باشند که همین موضوع تا حدودی نزدیک به کالیگرافی بود.
جالب است بدانید که در تایپوگرافی فاصله بین خطوط، فاصله بین حروف و حتی فواصل داخل حروف، اسامی و مقادیر مخصوص به خود را دارند و برای فونت های مختلف نیز وزن های مختلف در نظر گرفته می شود.

با کمی دقت متوجه خواهیم شد که تایپوگرافی هنر جا به‌ جا کردن نقاط، زیاد یا کم کردن فاصله ی بین حروف، برجسته کردن بعضی از حروف نسبت به بقیه و همچنین جابجایی خط کرسی است. و این ویژگی باعث ایجاد تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی می گردد.

شدت و نحوه انجام هر کدام از این کارها با توجه به هدف گرافیست از تایپوگرافی فرق می کند. یک طراح برای اجرای یک تایپوگرافی ابتدا باید هدف خودش را از بازی با عناصر مشخص کند تا با انجام صحیح و اصولی تایپوگرافی، منظور و هدفش را در بهترین حالت ممکن به بیننده انتقال دهد. تایپو گرافی گاهی فقط با بواد کردن یک حرف، تاثیری شگرف و ماندگار را در ذهن مخاطب جای می گذارد.

تایپوگرافی در زبان فارسی با سایر زبان ها کمی متفاوت می باشد و یک نکته مهم و اساسی در زبان فارسی این است که در الفبای زبان فارسی با کم و زیاد شدن فاصله‌‌ی بین حروف و یا برجسته کردن برخی از آنها، تغییری در ترکیب و زیبایی و از همه مهم تر خوانایی مشاهده نخواهیم کرد. این موارد باعث شده اند تا کالیگرافی فارسی و عربی جذابیت های زیادی داشته باشند.

تکنیک های تایپوگرافی

به طور کلی سه تکنیک بسیار مهم در تایپوگرافی وجود دارد که با رعایت آن زیبایی بصری در کنار خوانایی فراهم خواهد شد. این 3 تکنیک عبارتند از:

• ایجاد تغییر در شکل حروف (دفرماسیون)
• برجسته کردن یا ایجاد اغراق در حروف (Exaggeration)
• انجام ساده سازی در حروف

با انجام این تکنیک بر روی کلمات و حروف در فونت های مختلف به تفاوت تایپوگرافی و فونت پی خواهید برد. توجه داشته باشید که نوشتن یک متن یا قطعه شعر با یک فونت خاص مانند نستعلیق الزاماً تایپوگرافی نمی باشد. بلکه جابجایی و برجسته کردن حروف و نقاط، روح تایپوگرافی را در اثر گرافیکی شما خواهد دمید.

حالا وقت آن رسیده که در مورد تفاوت تایپوگرافی و کالیگرافی صحبت کنیم

تفاوت تایپوگرافی و کالیگرافی

به صورت خلاصه میتوان تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی را در موارد زیر بیان نمود:

• ظاهر متفاوت تایپوگرافی و کالیگرافی
• ساختار متفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی
• خوانایی
• موارد استفاده

همان طور که به آن اشاره کردیم، کالیگرافی در واقع نوعی ترکیب خطوط و خوشنویسی است و طراح هنگام انجام کالیگرافی سعی می کند که طرح های خاص و اشکال زیبا را با حروف خلق کند. این در حالی است که تایپوگرافی به نوعی مربوط به چیدمان حروف است و از این نظر با کالیگرافی تفاوت دارد.

توجه به این نکته که ساختار اصلی تایپوگرافی را حروف و متون تشکیل می دهند نیز می تواند برای تشخیص تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی مفید باشد. به همین دلیل است که برای تایپوگرافی می توان از فونت های آماده نیز استفاده کرد و با تغییرات کلی و یا جزئی روی حروف و نقطه ها می توان کار نهایی را زیباتر و جذاب تر کرد، این در حالی است که کالیگرافی به اندازه تایپوگرافی محدود به حفظ استایل و نظم خاصی نیست و دست هنرمند در خلق آثار تا حدودی باز تر است.

اینجاست که به یک نکته بسیار اساسی در بیان تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی میرسیم:

« تایپوگرافی بیشتر از آن که مثل کالیگرافی یک هنر باشد، یک علم یا بهتر بگوییم صنعت به حساب می‌آید »
بیراه نیست اگر بگوییم کالیگرافی در اصل نوعی نقاشی نیز به حساب می آید که در آن نوعی کمپوزسیون خط ایجاد می شود. جالب است بدانید که در کشور ما بیشتر افراد کالیگرافی را تحت عنوان سایه زدن نیز می شناسند، یک سایه زنی دقیق و حرفه ای که سبب سه بعدی دیده شدن اثر می شود.

همان طور که گفتیم یک اشتباه بسیار رایج و البته تا حدودی اجتناب ناپذیر در بین بسیاری از افرادی که تازه پا به عرصه ی هنر و گرافیک گذاشته اند این باشد که تایپوگرافی همان خوشنویسی یا کالیگرافی است.

این نکته کلیدی در تشخیص صحیح تایپوگرافی و کالیگرافی برای تازه کار ها کلیدی است:
« در تایپوگرافی هدف ایجاد زیبایی بصری در کنار خوانایی است اما در کالیگرافی هدف نشان دادن زیبایی بصری است و خوانایی ممکن است در نتیجه ی کار مشاهده نشود و یا دست کم نیاز به کمی دقت بیشتر توسط بیننده داشته باشد »

همین خوانایی تفاوت بسیار زیادی در استفاده از کالیگرافی و تایپوگرافی هم ایجاد کرده است که دانستن آنها نیز جالب توجه است. به دلیل خوانایی سریعتر و بهتر، تایپوگرافی امروزه نقش بسیار پررنگی را در تبلیغات ایفا می کند. این در حالی است که کالیگرافی بیشتر در زیباسازی های شهری، نقاشی ها و گالری های هنری می درخشد.

تایپو گرافی روی شناخت فونت های مختلف و آشنایی با انواع فونت ها استوار است ولی کالیگرافی روی خلاقیت در ترکیب بندی و رساندن مفهوم با زیبایی شکل می گیرد.

شاید در یک نگاه و حتی در نتایج جستجوی گوگل آثاری که در هر دو حوزه کالیگرافی و تایپوگرافی وجود دارند، یکسان به نظر برسند؛ اما هدف اصلی کالیگرافی خلق گرافیک‌های زیبا با ترکیب متن‌ها و حروف است. به همین جهت نیز ممکن است خوانایی حروف فدای زیبایی شود.

در کل می توان گفت که هر جا هدف گرافیست زیبایی در کنار راحت خوانده شدن متن باشد، تایپوگرافی بهترین گزینه برای استفاده است و در سمت مقابل نیز برای خلق شاهکارهای هنری و زیبایی های بی بدیل بصری از کالیگرافی استفاده می شود.
حالا به این مثال توجه کنید :

یک مثال خوب برای درک تفاوت تایپوگرافی و کالیگرافی

برای درک بیشتر تفاوت تایپوگرافی و کالیگرافی فرض کنید قرار است در متنی بسیار جذاب و گیرا را در یک بنر برای تبلیغات و یا حتی در صفحه اصلی سایت و بلاگ شخصی خودتان قرار دهید. قطعاً شما دوست دارید که مخاطبتان به سادگی متوجه موضوع و محتوا بشود، پس به سراغ سبک های مختلف از فونت های مختلف می روید و طراحی را این گونه پیش می برید:

فاصله ی بین خطوط را به بهترین شکل ممکن تنظیم می کنید تا خوانایی متن مورد نظرتان حفظ شود. در عین حال با سلیقه ی خاص خودتان زیبایی ها را هم بیشتر می کنید. در ادامه هم با توجه به جایگاه و اهمیت حروف در یک متن فاصله بین آن ها را کم یا زیاد می کنید تا کار پخته تر شود.

در حین طراحی سایزهای مختلف را امتحان می کنید و اندازه ی مناسب را انتخاب می کنید. از رنگ هم برای بهتر رساندن مفهوم و بهتر شدن خوانایی استفاده می کنید.
در این حالت شما از تایپوگرافی استفاده کرده اید!

اما شاید شما قصد داشته باشید یک اثر ترکیبی زیبا را با کمک سایه زنی و بازی با حروف خلق کنید که قرار است در گالری خودتان آن را به نمایش بگذارید. پس به سراغ ترکیب بندی های خاص و قلم های مخصوص میروید :
درون مایه کار را مشخص می‌کنید و مفهوم نهایی را به صورت فرضی روی بوم پیاده می کنید. تمامی حالات رنگ و اندازه را با هدف زیبایی بیشتر اثر و غنی تر کردن نقاشی استفاده می کنید. محدودیت ها را کنار می زنید و اثری بی نهایت زیبا را خلق می کنید که چشمان بیننده را جذب خودش می کند.

در این حالت شما از کالیگرافی استفاده کرده اید!

جمع بندی

در مقاله تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی به خوبی با این دو سبک هنری آشنا شدیم و ویژگی های هر یک را به خوبی بررسی کردیم. در انتها باید توجه داشته باشید که کالیگرافی و تایپوگرافی فقط مختص زبان فارسی نیستند و در زبان‌های دیگر نیز از این هنرها استفاده های زیادی می‌شود.
فراموش نکنید که هیچ کدام از این دو هنر بر دیگری برتری ندارند و به صورت پیش فرض مجبور به استفاده از هیچ کدام آنها نیستید و این هدف نهایی شما از خلق اثر است که تعیین میکند شما به سمت کالیگرافی بروید یا تایپوگرافی.
حالا که تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی را می‌دانید از این به بعد می‌توانید به سادگی آثار این دو حوزه را تفکیک کنید.

در انتها امیدواریم که از مقاله تفاوت کالیگرافی و تایپوگرافی لذت برده باشید.